«Բազում երգիչներ կան հիմա. ագռավը` շատ, սոխակը` քիչ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը ազգային երգերի մեկնաբան, սիրված երգիչ, «Լուսակն» պատմամշակութային ամսագրի գլխավոր խմբագիր ՍԱՀԱԿ ՍԱՀԱԿՅԱՆՆ է:

-Ասում են` «Պետությունները կառուցում են կայսրերը և երգիչները»: Մեր օրերում երգն ամենուր է, բայց կարո՞ղ ենք ասել, թե այն կառուցողական միտում ունի:

-Ես այլ բան կասեմ. երբ երգիչները դադարում են դաստիարակելուց և միայն զվարճացնում են, երկիրը կործանվում է: Մեր ժողովուրդը շատ է տեղ տալիս երգ-երաժշտությանը: Բայց երբ այդ «շատը» միջին մակարդակից ցածր է` գեղարվեստական արժեքի առումով, բացակայում է նաև առողջ մրցակցությունը, ինչը տանում է համընդհանուր միջինացման: 150 տարի առաջ գրված իր երգերից մեկում Ջիվանին ասում է. «Բազում երգիչներ կան հիմա. ագռավը` շատ, սոխակը` քիչ»: Այսինքն` նույն խնդիրներն են մեր ժողովրդի առաջ ծառացած եղել և՛ մշակույթի, և՛ պատմության, և՛ պետականաշինության ասպարեզում: Այսօր մենք անկախություն ենք ձեռք բերել, շատերին, այդ թվում` ինձ, թվում էր, թե անկախությունից հետո պետք է մեր ազգային արժեքները նոր շունչ առնեն: Սակայն հուսախաբ եղանք, որովհետև անկախությունը բացեց նաև բոլոր տեսակի փականքները, դռները, երկաթյա վարագույրները, և մենք ագահաբար ներս քաշեցինք դրսում եղած ամեն ինչ, այդ թվում` մեծ քանակությամբ աղբ: Պետք է հետադարձ հայացք նետել: Միշտ ասում ենք` առաջ, բայց մոռանում ենք սկզբնակետը, որտեղից պետք է սկսենք առաջ գնալ: Համենայն դեպս, այս 20 տարում մեծ առաջընթաց, հատկապես ազգային գաղափարախոսության ոլորտում, չեմ տեսնում: Ընդհակառակը, հետընթաց կա, և մենք մեր հայրենիքում ստիպված ենք զբաղվել ազգապահպանության գործով, ինչը, կարծես, առանձին անհատների ուսերին է դրված: Պետական մոտեցում չկա խնդրին, կոնկրետ քայլեր չեն ձեռնարկվում: Ճանաչողությունն է ամեն ինչի հիմքը, պիտի ճանաչես քո ազգը, հայրենիքը, պատմությունը, որպեսզի առաջանա հայրենասիրության զգացում: Եթե երեխան չճանաչի իր ծնողներին, նրա սերը վերացական կլինի:

-Յուրաքանչյուր 3-րդ հայ լսում է արաբա-թուրքա-պարսկական երաժշտություն, ուղղակի հայերեն բառերով: Ինչո՞վ եք բացատրում սերը հարևան երկրների մշակույթի նկատմամբ:

-Եթե մեր առջև դրված լիներ ազգային պետականություն կառուցելու խնդիր, նման բան չէր լինի: Ազատությունն անարխիա չէ, այն պետք է դաստիարակել, հենց երգիչները պետք է դաստիարակեն, բայց ինչպե՞ս, երբ իրենք են անգետ: Պարադոքս է. մի կողմից իրենք ասում են` պահանջարկ կա, դրա համար ենք այդպես երգում, մյուս կողմից էլ, ինչ տալիս են, դա էլ լսում են:

-Իսկ պարադոքս չէ՞, որ մեր քաղաքը զարդարված է` «Իմ երգն իմ զենքն է» կարգախոսներով, բայց մերօրյա երգերով, կարծես, հակառակն է սերմանվում:

-Դրա համար թուրքերը խնդիր չունեն քարոզչության, մեծ գումարներ չեն ծախսում, որպեսզի մշակութային էքսպանսիայի ենթարկեն, մենք ինքներս ենք դա անում: Իրենց զենքն է դա: Եթե փորձենք համակարգել, չենք կարող ասել, որն է այսօր հայ ժողովրդական երգը: Մեր հարևանների դեպքում առաջին իսկ նոտաներից կարող ես ասել` տվյալ երգը թուրքական է, պարսկական, ադրբեջանական, վրացական: Մենք սիրում ենք առաջ ընկնել, ամեն ինչ իրար խառնել: Մոռացել ենք մեր ուսուցիչներին: Կոմիտասին չեն ճանաչում, չեն էլ ուզում ճանաչել: Դյուրին է վերցնել պատրաստի երգեր և անիմաստ բառեր մոգոնել: Սայաթ-Նովա իմանալու համար պետք է ուսումնասիրել այդ երգերը, կարդալ, ճանաչել աշուղական արվեստը: Նաև պսևդոհայրենասեր երգիչներ կան, որ ասում են` թուրքերը ժամանակին գողացել են, մենք հիմա վերադարձնում ենք այդ երգերը: Դա էլ ուրիշ տեսակի դժբախտություն է: Նույնն անում են ոչ միայն թուրքական երգի հետ, այլև ուզբեկականի, տաջիկականի, մոլդովականի: Մեր երգիչներն անգամ բաժանել են դրանք իրար մեջ:

Ասեմ նաև, որ Կոմիտաս երգել չի նշանակում երգել նրա մշակած երգերը` «Ծիրանի ծառ», «Անտունի»: Կոմիտասն էլ կարող ես երգել շատ վատ, բայց կոմիտասավարի կարող ես երգել մնացած բոլոր երգերը` աշուղական, հայրենասիրական և այլն:

-Մեր երգիչները հիմնականում երգում են սիրո մասին, քննադատություններին հակադարձում են` իսկ էլ ինչի՞ մասին կարելի է երգել: Ինչի՞ մասին էին երգում մեր աշուղները, որոնց երգերը 100-ամյակների ճանապարհ անցնելով` մնացել են արդիական ու սրտամոտ:

-Աշուղ նշանակում է սիրահար: Մեր աշուղներն ընդարձակել են թեմատիկան, ստեղծել են խոհական, խրատական, հայրենասիրական երգեր: Շերամը, օրինակ, բազմաթիվ հայրենասիրական երգեր ունի, որոնք այսօր էլ երգում են, բայց չգիտեն, որ Շերամի գրածն է: Մեր բոլոր աշուղներն անդրադարձել են ազգային երգերին, մանավանդ Ջիվանին: Նրա բոլոր երգերի հիմքում, օրորոցայինից սկսած, ազգային բարձր արժեքներն են:

-Արցախյան ազատամարտի տարիներին հայրենասիրական երգերն են ոգեշնչել ազատամարտիկներին, այդ թվում` Ձեր երգերը: Հայրենասիրական երգերը պետք է լսել պատերազմի դաշտո՞ւմ, թե՞ նաև խաղաղ ժամանակ:

-Խաղաղությունն ընդամենը դադար է պատերազմների միջև: Այսօր էլ պատերազմի մեջ ենք, և անդադար քեֆ ու ուրախությունները ինձ զարմացնում են: Ինչպե՞ս կարելի է չհասկանալ, որ մեր սահմաններում ամեն օր զինվոր է զոհվում, անտարբեր լինել սեփական ճակատագրի, հայրենիքի նկատմամբ:

Ասեմ, որ ինձ չի բավարարում մեր բանակի օրհներգը` «Երազ իմ երկիր», քայլերգային, առաջ տանող ոչինչ չկա: Երգը լավն է, բայց նախ կատարելու առումով շատ դժվար է, երկրորդ, պետք է ոգևորիչ լինի, մինչդեռ այստեղ խեղճություն կա` «քարքարոտ երկիր, հոգսերդ շատ, ցավդ մեծ»: Եվ վերջապես, ո՞վ է ասել, որ բանակը պետք է օրհներգ ունենա: Ես խորհրդային բանակում եմ ծառայել, այդ հզոր բանակն օրհներգ չուներ: Չեմ հասկանում, եթե ինչ-որ մեկը որոշել է, որ դա պետք է լինի բանակի երգը, այդպես էլ պիտի մնա՞, 200 զինվոր կանգնած պետք է երգեն այդ տխուր ե՞րգը:

ՈՒզում են փոխել Հայաստանի Հանրապետության օրհներգը, որ պատմություն ունի, կենսագրություն, որովհետև «թշվառ», «անտեր» բառերը կան: Նախ, «թշվառություն» բառը փոխելով, թշվառությունը չի վերանում երկրից: Պետք է դառնալ բարգավաճ, հզոր երկիր, այդ ժամանակ գուցե հիմնը ինքնըստինքյա՞ն փոխվի: Իմ խոսքը ոչ մի տեղ չի հասնի: Դեռ 88-ին ասում էի, որ գոնե բանակի օրհներգը պիտի լինի «Առա՛ջ, նահատակ» երգը (երաժշտությունը` Բարսեղ Կանաչյանի, խոսքը` Գևորգ Կառվարենցի): Այդ հանճարեղ, հզոր, հաղթական քայլերգն այսօր չեն էլ երգում,:

-Որքան գիտեմ` անցյալ տարվա վերջին համերգով հանդես եք եկել Ստամբուլում: Մի փոքր պատմեք Ձեր տպավորությունների մասին:

-Ինձ հրավիրել էր Դերսիմի հայերի միությունը: Առաջին անգամ էի Թուրքիայում: Եթե Սփյուռքում, մանավանդ անկախությունից հետո, հայրենապահության խնդիրը վերանում է, այստեղ ինքն իրեն գտնելու պրոցես է ընթանում: Հիմնականում իսլամացած հայեր են, թրքախոս, բայց այնքան ջերմ էին: Զարմանալի է, բայց ճանաչում էին ինձ, ծանոթ էին երգացանկին: Ինձ համար հայտնություն էր դա: Այդ մարդիկ կարողանում են վերագտնել իրենց արմատները, միավորվել, միություններ կազմել, լեզու սովորել: Դերսիմի հայերի միության գաղափարախոս Սելահադդին Գյուլթեքինը, օրինակ, դատարանի որոշմամբ փոխելով իր անունն ու կրոնը, ստացել է Միրան Փրկիչ անունն ու դարձել քրիստոնյա:

Համերգին ներկա էին 700-ից ավելի հայեր` Արևմտյան Հայաստանի տարբեր գավառներից. մեկն ասում էր` Երզնկայից եմ եկել, մյուսը` Կեսարիայից, Բիթլիսից, Ադանայից, և այդ տեղանունները մարդեղենացվում էին, հուզիչ էր ինձ համար, կորուսյալ հայրենիքը աչքերիս առաջ հառնեց որպես կենդանի հայրենիք:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ